I came upon a child of God
He was walking along the road
And I asked him, „Where are you going?“
And this he told me…

I’m going on down to Yasgur’s Farm,
I’m gonna join in a rock and roll band.
I’m gonna camp out on the land.
I’m gonna get my soul free.

(Joni Mitchell – Woodstock)

Od 15 -18. avgusta 1969. godine održan je najznačajniji festival u istoriji savremene muzike, na farmi Maxa Yasgura u malom mjestu Bethel u državi New York, ili bolje rečeno White Lakeu pored Bethela, gradića od tri hiljade stanovnika.

Michael Lang, John Roberts, Joel Rosenman i Artie Kornfeld krenuli su u avanturu organizovanja velikog rok festivala pod otvorenim nebom, ne sluteći kakav značaj i duboke tragove će ostaviti ne samo na muziku već i na kulturu uopšte. Više od 30 umjetnika sviralo je pred auditorijem od pola miliona  prisutnih, mada se pričalo o mnogo većem broju onih koji su se uputuli u Woodstock i ostali u saobraćajnom haosu i zakrčenju kakvo  Amerika nikada nije doživjela. Koncert u Woodstocku je zamišljen kao komercijalni poduhvat, mnogo manjeg obima od onog kojeg je bio, ali se on poslije prvog dana pretvorio u besplatni hepening, poput triptiha Hieronymus Boscha, mjesto slavlja, zajedništva, harmonije, čulnih senzacija.

“Big beng” nove kulture

„Ako imaš nešto, podijeli ga s drugim. Ako je nekome potrebna pomoć, pomozi mu. Nije bilo policajaca. Postojala je samo ta predivna muzika, sve najljepše stvari koje možeš da zamisliš… Može li biti ičeg boljeg od ovoga?” – pitao se Michael Lang.

Nastupali su muzičke veličine tog vremena, od legendarnog Jimi Hendrixa, "Crosby, Stills, Nash and Young", "Grateful Dead", "Jefferson Airplane", Joan Baez, Janis Joplin, "Blood, Sweat and Tears", Joe Cockera, "Canned Heat", "Creedence Clearwater Revival", Tima Hardina, Richie Havensa, Arlo Guthrieja, John Sebastiana, Ravi Shankara, "Sly and The Family Stone", "Ten Years After", "Who", Johnny Wintera...

I nije spisak izvođača bio taj koji je ovaj događaj činio toliko značajnim; mnogo, mnogo veći broj je onih koji nijesu nastupali na ovom festivalu a koji su učinili da kraj 60-tih i početak 70-tih bude najkreativniji period u muzici uopšte, koji su od r’n’r kao pučke zabave napravili svevremenu umjetnost, fuzionišući ga sa raznim muzičkim pravcima. Woodstock je bio kruna jednog vremena, jedne generacije. Uostalom, koliki je značaj bio Woodstocka govori mnoštvo snimljenih dokumentarnih filmova, knjiga, doktorskih disertacija, novinskih tekstova… Dokumentarni film Michael Wadleigha iz 1970. godine, jednostavno nazvan Woodstock, na najbolji način je ovjekovječio atmosferu sa samog festivala, na zakrčenim drumovima i u samom Betelu. Film je u kategoriji dokumentarnog filma dobio Oskara za montažu i bio nominovan za najbolji zvuk. Zanimljivo, jedan od montažera je kasnije postao slavni režiser – Martin Scorsese.

Love & Peace

Najveći planetarni hepening mladih Amerike, u sjeni traumatičnog rata u Vijetnamu, rasnih sukoba u zemlji obećane pravde i jednakosti, preispitivanja vrijednosti tradicionalnog američkog društva i apoteoze ekonomskog prosperiteta, bio je ujedno i istinski vrhunac hipi pokreta i slobodoumne koncepcije života, opčinjene utopijom o vječitoj mladosti, ljubavi i miru, koju je nosio sa sobom.

“Kada smo došli tamo, shvatili smo da je to mnogo veće nego što smo mogli da zamislimo. Tako nešto se nikada do tad nije desilo. Opisati Woodstock kao “big beng” je sjajan i apsolutno tačan opis”, riječi su Davida Crosbyja iz supergrupe "Crosby, Stills, Nash and Young".

U današnje vrijeme, vrijeme Interneta, izlišno je baviti se faktografski slijedom događaja na samom koncertu, redosljedom izvođača, “kišnim” hepeningom... Svakom je moguće lako doći do tih podataka, a i “skinuti” dokumentarni film Michaela Wadleigha. Ono što je meni zanimljivije jeste politički, socijalni, čak i filozofski pogled na vremena u kojima je Woodstock kulminirao; na vremena u kojim su  mladi ljudi odbacili tradicionalne vrijednosti koje im je nametalo konzervativno američko društvo i usred najnaprednijeg, najbogatijeg i najmoćnijeg društva u povijesti, odbacili postojeći sistem i promovisali model koji je postavio ljudsko biće u centar kosmosa, pokazujući da je sloboda mješavina politike i ljubavi, pojedinca i zajednice, mladih i starih, bijelih i crnih. Model koji je u sred epicentra potrošačkog društva učinio diverziju stavom preuzetim iz budizma –  oslobodi sebe želje i imaćeš sve što ti treba.

Rađanje pokreta bunta

Pedesetih godina XX stoljeća Amerika je možda bila na vrhuncu svoje ekonomske moći. Šezdesete godine donose velike promjene na globalnom planu. Mnoge zemlje se oslobađaju kolonijalnog ropstva, stvara se treći svijet, socijalistička ideja se širi svijetom poput zaraze. Amerika je dramatično proživjela “kubansku krizu” u Zalivu svinja, da bi se nedugo poslije toga zaglavila u blato vijetnamskog rata. Sve je to stvorilo uslove da se počne rađati ideja koja iz osnova počela preispitivati vrijednosti američkog društva i ulogu Amerike u globanim odnosima.

Knjiga dr Benjamina Spocka dovela je do revolucionarnih promena u vaspitanju đece nakon Drugog svjetskog rata i doprinijeće stasanju u to vrijeme jedne prilično samostalne i pune samopouzdanja generacije pobunjenika. U početku, kulturi industrijalizovanog društva opire se manji broj mladih iz čijih krugova su se izdvojile dvije struje, jedna koja će se okrenuti idejama ljevice i od kojih će se kasnije izroditi anarhistički pokret, i druga, nastala nešto kasnije, koja je promovisala sopstveni izraz prema potrošačkom društvu, tradicionalnim vrijednostima, ličnoj slobodi i nametnutim stereotipima.

Iz ove druge se profilisao hipi pokret više kao pobuna protiv tadašnjih vrijednosti i kontrakulturni pokret, a manje kao politički angažovan pokret. Kontrakultura se ispoljila kao potpuna suprotnost vladajućujoj kulturi i shvatanju politike kroz muziku, proteste, marševe, proglase, grafite, način života. Ona razvija alternativni način djelovanja kroz andergraund štampu, komune, alternativne kulturne i socijalne centre, zadruge. Kontrakultura 60-tih je bio pokret nove ljevice, hipi pokret, antiratni i pacifistički pokret, feminizam, seksualna revolucija, pokret za LGBT prava, anarho-komune, ekološki pokret, esid i rok kultura.

“Naš program je kulturna revolucija kroz potpuni napad na postojeću kulturu. Naša muzika, naša odjeća, naši domovi, način na koji govorimo i hodamo, način na koji raste naša kosa, način na koji pušimo i vodimo ljubav, jedemo i spavamo – sve to predstavlja jednu poruku: sloboda“, objašnjavao je John Sinclair.

Raste uticaj džeza i roka, rađa se boemski pokret u književnosti i umjetnosti. Herbert Marcuse stiče veliku popularnost među mladima i postaje guru i onima koji su čitali njegova djela i onima koju su njegove ideje čuli od drugih. Njegova radikalna revolucija i prekid sa ustaljenim društvenim normama i industrijskom civilizacijom, raskid sa svakodnevnom borbom za opstanak i razvijanje istinskih ljudskih potreba za slobodom, mirom, srećom, umjetnošću, ljepotom i zajedništvom, postali su životni kredo milonima mladih ljudi.

Uspon “djece cvijeća”

Ken Kesey se početkom 1960-ih preselio u La Hondu, južno od San Franciska, đe je razvio pravu psihodeličnu komunu pod nazivom Vesele šaljivdžije (en. Merry Pranksters). La Honda je postala okupljalište umjetnika, pjesnika i muzičara. Ken Kesey, poznat po knjizi po kojoj je kasnije snimljen istoimeni film "Let iznad kukavičjeg gnijezda", najviše je doprinio razvoju psihodelične revolucije.

Haight-Ashbury je bio kultno mjesto, u blizini državnog univerziteta San Franciska, na kome su se okupljale na desetine hiljada mladih ljudi. “Vodite ljubav, a ne rat” i “Uključi se, pokreni se i odbaci pravila”, “Striktno je zabranjeno zabranjivati”, najčešće su parole.

Nedaleko odatle su stanovali u zajednici Janis Joplin, "Grateful Dead" i "Jefferson Airplane". Tu je aktivna bila radikalna grupa The Diggers (Kopači) sastavljena od bivših članova pozorišne trupe San Francisco Mime Troupe, koja je obezbjeđivala besplatnu hranu, zdravstvenu pomoć,  privremeno sklonište onima kojima je bilo potrebno. Ova grupa čiji su se principi bazirali na antikapitalističkoj filozofiji otvorila je i prodavnice besplatne robe u kojima su ljudi mogli da nabave namirnice a da ne plate. Takođe su organizovali besplatne koncerte i ulične pozorišne nastupe. Više od 35.000 ljudi je dolazilo da čuje Timothy Learyja i Allena Ginsberga.

Materijalnim vrijednostima potrošačkog društva suprotstavljaju se “vrijednosti bića”. Meditativni duh istoka je suprotstavljen racionalističkoj filozofiji zapada. Putovanja u Indiju, Nepal i Tibet su postala nezaobilazan put duhovnog prosvetljenja. Duhovna interesovanja su često uključivala zen budizam, šamanizam i hrišćanski misticizam. Hipi pokret se proširio širom Amerike, sa mnoštvom novostvorenih komuna u kojima su mladi ljudi živjeli u vrlo minimalističkim uslovima.

Revolucija u sopstvenoj glavi

Nestanak mnogobrojnih komuna i njihov kratkotrajni vijek je pokazao slabu održivost takvih zajednica i brzi zamor mladih ljudi tim načinom života. Mnoge zajednice su kasnije srušene buldožerima pod obrazloženjem da šire zarazu zbog nehigijene. No nije simbolički sve srušeno, ostale su mnogobrojne ideje i promjena društvene svijesti koja traje do danas. One se ne mogu uočiti u simbolima hipi pokreta, mada su ti simboli i danas živi (više kao modni detalji), ali se itekako ośećaju u promjenama u kulturi, pristupu ljudskim slobodama, antirasizmu, homofobiji, seksualnim slobodama,…

Kao neko ko je bio savremenik i ko je sedamdesetih godina bio svedok još živog uticaja promjena svijesti i kulturne revolucije, čak i u uslovima socijalizma koji je u to vrijeme bio državni politički model, reći ću da je najveća vrijednost omladinskih pokreta šezdesetih – revolucija u sopstvenoj glavi.

Spoj kreativnosti u muzici, književnosti, slikarstvu, filmu, pozorištu – sa idejom humanijeg, slobodnijeg društva i pojedinca,  stvorilo je možda društveno najpoželjniji pomodni impuls u istoriji čovječanstva, impuls koji je u prvi plan izbacio duhovnost, intelekt, imaginaciju, otvorenost uma, umjesto modnih odjevnih tričarija, skupocjenih kola, bahatih vlasnika i sponzoruša, lošeg obrazovanja, tradicionalnog mišljenja i zatvorene svijesti za drugačije.

Problem sa kontrakulturom je što ona nije sposobna da u potpunosti ostvari alternativni koncept življenja, ona ne može zahvatiti cjelokupno društvo već samo neke njegove segmente. U prvom redu poeziju, muziku, pozorište, slikarstvo i alternativnu umjetnost uopšte. Ekonomske i političke strukture ostaju izvan njenog uticaja i po pravilu se trude da komercijalizuju alternativno djelovanje uvodeći ga u postojeći kulturni obrazac.

Mnogi su se bavili razlozima gašenja hipi pokreta i uglavnom se najčešće pominjao koncert u decembru 1970. u Altamontu, u Кaliforniji, i ubistvo nedužnog crnog pośetioca Mereditha Hunter, čime se, po njima, zauvjek srušio san o ljubavi i simbolično, kroz okrutnost “anđela pakla”, najavilo vrijeme nasilja. Kao da bi se drugačijom organizacijom koncerta od strane Rolingstonsa i plaćanjem obezbjeđenja, umjesto dovođenja anđela pakla, suštinski sve promjenilo?

Kako se gasio pokret

Ne, suština gašenja kontrakulturnog pokreta 60-tih i početka 70-tih leži u njegovoj prejakoj simbiozi sa muzikom.

Muzika je, ustvari, ta koja kroz koju se popularizovao kontrakulturni koncept. U početku su to bili nelukrativni, kreativni izrazi ljubavi prema nečemu što se rađalo, što je nadahnjivalo i vuklo ih da budu dio bunta, bez svijesti da tvoja umjetnost može jednog dana donijeti bogatstvo.

Onog trenutka kada je muzika sredinom 70-tih postala izvor velikih profita za muzičke kompanije, kada su počeli da se potpisuju ugovori kojima se naručuju dva, tri albuma godišnje, nestalo je te magije i kontrakulturna muzika je postala dio mejnstrim kulture sa prevelikom dozom komercijalizacije. Postala je industrijski proizvod i kao takva nije imala onu magiju koja je bila vjetar u jedrima promjena.

Kasnije su se pojedini bljeskovi sveli na suvi talenat i imaginaciju pojedinaca. Japijevske osamdesete, povratak potrošačkog društva na velika vrata, desničarske ideologije, propast socijalizma, raspadi država, nacionalizam devedesetih, rast militarizma, kao da pozivaju na novu pobunu i novi kontrakulturni pokret mladih ljudi. Nažalost, čini se da su upravo mladi današnjice glavni konzumenti svih tih loših vibracija, povratka konzervativnih ideja, ekstremnih ispoljavanja, vjerskog militarizma,… bez naznaka bilo kakve pobune širih razmjera.

Ośećaj da je sazrelo vrijeme za okupljanje. Cijela ta stvar oko roka, „đece cvijeća”, andergraunda, nezadovoljstvo po ulicama, bila je širom Amerike duhovno raširena, ali niđe nije čisto fizički, u broju, manifestovana. Vjerovao sam da je u pitanju ogromna neotkrivena snaga s kojom se zvanična Amerika mora suočiti” – riječi su organizatora koncerta u Woodstocku, Michael Langa, u intervjuu Petru Popoviću 1982. u Beogradu.

Na rubu svijeta

Te 1969. je u januaru Richard Nixon postao predśednik Amerike, Charles de Gaulle u aprilu odlazi iz politike, Britanci šalju vojsku u Śevernu Irsku, Arafat postaje lider PLO a Gadafi staje na čelo Libije. Iznad Škotske prvi put polijeće Konkord, Neil Armstrong u julu staje nogom na mjesec, na trgu u Pragu spaljuje se Jan Palah, umiru Samuel Beckett i Jack Kerouac. Godinu dana poslije Broadwaya, 19. maja 1969. godine u Beogradu, u pozorištu „Atelje 212” premijerno je izvedena kultna “Kosa”.

A kod nas, u Crnoj Gori, šezdesetih godina, naročito nakon ekscesa sa jednim klubom u tadašnjem Titogradu i uništavanjem njegovih članova “socijalističkih simbola” (uključujući i Titove slike) nastala je omraza prema dugokosim individuama i njihovo vrlo često prisilno šišanje.

Duga kosa nije bila omiljena ni kod običnog građanstva, pa su je roditelji kod svoje đece doživljavali kao atak na njihov društveni ugled, a u školama su sa ulaznih vrata vraćani na šišanje svi kojima je kosa dodirnula kragnu.

Crna Gora je prednjačila u “odbrani socijalističke omladine od loših zapadnih uticaja”. No, sve to nije omelo velik broj mlađih Crnogoraca da putem ograničenih dostupnih izvora podijeli energiju tadašnjih svjetskih gibanja u političkom i, prije svega, kulturnom  previranju.

Slobodan L. Jovanović
Akuzativ, 20.02.2015.